Bir asır önce 1911’de ABD Yüksek Mahkemesi, ABD’de bir petrol tekeli olan Standard Oil Company’nin ayrı yönetim kurullarına sahip birkaç bağımsız şirkete bölünmesine karar verdi. ABD’de petrol üretiminin %90’ını kontrol eden, adı mütevazi ve/fakat stratejisi son derece ihtiraslı olan böyle bir şirkete yönelik bu anti-tröst düzenlemesi, The History of Standard Oil Company’nin yazarı olan bir kadın gazeteci Ida Tarbell’in araştırma çalışmasından kısmen etkilenmiştir.
Petrol endüstrisi tarihindeki üç bölümlük büyüleyici sürecinin ilkinde, Ida Tarbell’in hayatına, çalışmalarına, araştırmacı gazeteciliğine ve petrol endüstrisi tarihinde bu başyapıtı yazmaya nasıl yönlendirildiğine bakıyoruz. Bir sonraki yazımızda John D. Rockefeller‘ın bir profilini ve Standard Oil Company’yi nasıl yarattığını sunacağız. Son olarak, Standard Oil’in yapısını ve alt şirketlerine gerçekte ne olduğunu inceleyeceğiz.
Ida Minerva Tarbell, Edwin Drake’in ABD’de modern petrol endüstrisini başlatan Titusville’deki Oil Creek’te petrolü keşfetmesinden iki yıl önce, 1857’de Pennsylvania, Erie County’de bir aile çiftlik evinde doğdu. 1860 yılında babası Franklin Tarbell, aileyi Oil Creek’teki bir köy olan Rouseville’e taşıdı ve petrol depolama için ahşap tanklar üretmeye başladı. Bölgede daha fazla petrol keşfi ile işi büyüdü ve kısa bir süre sonra yerel bir petrol üretim ve rafinaj şirketi kurdu. Bu arada ailesi de büyümüştü: Ida’nın artık üç küçük kardeşi vardı. 1870 yılında aile Titusville’de yeni bir eve taşındı.
Bu aynı zamanda John D. Rockefeller’in South Improvement Company’i (daha sonra Standard Oil) kurduğu yıldı. Amacı, ABD’deki petrol endüstrisi faaliyetlerini kendi şemsiyesi altında bütünleştirmekti. Bunu yaparak, petrol fiyatlarını düşüren çok sayıda küçük şirketin mantar gibi büyüyen rekabetini azaltacaktı. Rockefellerin stratejik, hırslı, kurallarına bağlı, şirketlerini satma niyeti olmayan ve ortaklığa girmeyen veya iş birliğine yanaşmayan küçük şirketleri yok etmeye yönelik planlı eylemleri sonunda Franklin Tarbell’in şirketini de 1872’de iflas ettirdi.
O zamanlar meraklı ve çalışkan bir genç kız olan Ida Tarbell, gözlerinin önünde yaşanmış bu iş vahşetine özel bir ilgiyle tanık oldu.
1876 sonbaharında Ida, sınıfındaki tek kız öğrenci olarak Allegheny College, Meadville, PA’ya girdi. 1880’de biyoloji bölümünden mezun oldu. Sonraki iki yıl boyunca Ohio, Portland’da bir okulda öğretmenlik yaptı ve ardından New York, Chautauqua’da freelance çalışma dergisi The Chautauqua’nın yazı ekibine katıldı.
1884’te McClure’s Magazine’i kuran Samuel McClure, Tarbell’in Paris’teki yazılarından etkilenmiş ve onu Louis Pasteur ve Napoleon Bonaparte üzerine makaleler yazması için görevlendirmiştir.
1890’da ABD Kongresi, hükümet bunu uygulamak konusunda isteksiz olmasına rağmen, Sherman Anti-tröst Yasası’nı kabul etti.
Ertesi yıl Tarbell, Fransız Devrimi sırasında bir kadın entelektüel olan Madame Roland’ın biyografisini incelemek ve aynı zamanda onun memleketindeki dergilerde serbest gazeteci olarak çalışmak için Paris’e gitti.
1894’te Tarbell Pennsylvania’ya döndü ve bir yıl sonra, kendisine ulusal bir ün kazandıran McClure’de Abraham Lincoln’ün biyografisi hakkında bir dizi makale yayınladı.
Ida Tarbell’s family house in Titusville, Pennsylvania. The house is now owned by the Oil Region Alliance of Pennsylvania. Photo: Rasoul Sorkhabi
Standart Oil’e tam manasıyla odaklanması
Tüm bu deneyimler, Tarbell’i McClure’s dergisinde bir dizi makale olarak The History of the Standard Oil Company’yi yazma görevini üstlenmeye hazırladı. “Yapma Ida,” diye uyardı babası, “dergiyi mahvedecekler.” Ancak Tarbell, editör arkadaşı John M. Siddall’ın yardımıyla ilgili röportajları yapıp tüm belgeleri araştırarak çalışmalarına devam etti.
Standard Oil, onun araştırmalarını duydu ve üst düzey yöneticilerinden Henry H. Rogers, arkadaşı Mark Twain’den kendisini Tarbell ile tanıştırmasını istedi. Tarbell ve Rogers’ın samimi bir ilişkileri oldu. Özellikle ikisi de Oil Creek’te büyüyen aynı nesildendi. Aylar boyunca Rogers, Tarbell’e Standard oil için “doğru” makaleler yapacağına inanarak röportajlar vermeye devam etti. Ancak Tarbell, bir makalesinde Standard Oil’in rakiplerinin demiryollarıyla yaptığı satış ve sevkiyatlar hakkında nasıl bilgi aldığını belgeledikten sonra, sevkiyatların varış noktalarına ulaşmamasına neden olunca, Rogers çok sinirlendi ve onunla bir daha görüşmek istemedi.
Tarbell’in The History of the Standard Oil Company ve 1904 yılında yayınlanan hem McClure’s makaleleri hem de tek ciltlik kitabı medya, 1903’te ABD Başkanı seçilen Theodore Roosevelt ve siyasi destekçileri tarafından iyi karşılandı.
1905’te Tarbell, son petrol keşiflerini incelemek için Kansas ve Oklahoma’ya gitti. 1906’da The American Magazine’in yaratılmasına yardım etti.
Ida Tarbell 1944 yılında Connecticut’ta bir ev satın aldı ve aynı yıl bu evde vefat etti. Tarbell’in evi 1993’te Ulusal Tarihi Dönüm Noktası ilan edildi. Ekim 2000 yılında Tarbell New York’taki Ulusal Kadınlar Onur Listesinde yer aldı. Pensilvanya Eyalet Meclisi 4 Kasım’ı Ida Tarbell günü ilan etti.
Dipnot
Konuyu ele almamızın nedeni manidar. Bu tür oluşumlar tarih boyu farlı biçimlerde vücut bulmuş ve halen tekelleşme hevesiyle yeni yapılanmalar rekabetçi şirketlere fırsat vermemek için zaman zaman müşterilerine ve kredi kaynaklarına verdikleri zararı hiç umursamadan kıra, döke, bata, çıka özümsedikleri anlamda ticari faaliyetlerini sürdürmektedirler.
İçinde olduğumuz küresel Bunker sektöründe de bu anlamda yol alan, ellinin üzerinde şirketi satın almış bir holding faaliyetini sürdürmekte. Tarih tekerrürden ibarettir saptaması bu hususta gayet anlamlı, demek ki hırslı yatırımcıların geçmişten kopya çekme alışkanlığı devam ediyor!
