Müsilaj, neredeyse tüm bitkiler ve bazı mikroorganizmalar tarafından üretilen kalın, yapışkan bir maddedir. Bu mikroorganizmalar, hareket için onu kullanan protistleri içerir. Hareketlerinin yönü, her zaman müsilaj salgısının yönünün tersidir. Polar bir glikoprotein ve bir ekzopolisakkarittir. Bitkilerdeki müsilaj, su ve gıdanın depolanmasında, tohumların çimlenmesinde ve zarların kalınlaşmasında rol oynar. Kaktüsler (ve diğer sulu meyveler) ve keten tohumları özellikle zengin müsilaj kaynaklarıdır.
Oluşum
Ekzopolisakkaritler, mikro agregalar için en stabilleştirici faktördür ve toprakta yaygın olarak bulunur. Bu nedenle, ekzopolisakkarit üreten “toprak yosunları” dünya topraklarının ekolojisinde hayati bir rol oynamaktadır. Özellikle yeşil algler arasında, Volvocales grubunun yaşam döngülerinin belirli bir noktasında ekzopolisakkarit ürettiği bilinmektedir. Hemen hemen tüm bitkilerde bulunur, ancak genellikle küçük miktarlarda bulunur. Tanenler ve alkaloidler gibi maddelerle ilişkilidir.
Müsilajın bazı etçil bitkilerde benzersiz bir amacı vardır. Bitki cinsi Drosera (sundews), Pinguicula ve diğerleri, müsilaj salgılayan bezlerle süslenmiş yapraklara sahiptir ve böcekleri yakalamak için kullanır.
Deniz Müsilajı
Deniz müsilajı, denizde bulunan mukus benzeri organik madde topluluğudur. Kremsi, jelatinimsi madde genellikle zararlı değildir, ancak E. coli dahil olmak üzere virüs ve bakterileri çekebilir ve aşağıdaki deniz yaşamını boğan bir battaniye haline gelebilir. Akdeniz’de sıklıkla görülür ve daha uzak sulara yayılmaktadır.
Nedenler
Deniz müsilajı, suda bol miktarda besin bulunan bölgelerde uzun süreli sıcaklıklar ve sakin havanın bir sonucu olarak oluşur. Denizdeki köpüksü öbekler, 125 mil (200 km) kadar geniş mesafelere yayılabilen büyük lekeler halinde pıhtılaşır. Müsilaj, virüsler ve prokaryotlar dahil olmak üzere çok çeşitli mikroorganizmalar ve kolloidal özelliklere sahip ekzopolimerik bileşikler dahil olmak üzere birçok bileşene sahiptir. Fitoplanktonlar strese girdiklerinde deniz müsilajlarını da üretirler.
Etkileri
Akdeniz’de ve diğer denizlerde en azından 2009 gibi erken bir tarihte gözlenen deniz müsilaj miktarındaki artış kısmen iklim değişikliğinden kaynaklanmaktadır. Sıcakta, daha yavaş hareket eden sular, deniz müsilaj üretimini arttırır ve büyük kütleler halinde birikmesine izin verir. Deniz müsilajı ilk olarak 1729’da rapor edildi ve uzun süredir balıkçılık endüstrisi ve kıyı popülasyonları için bir baş belası olarak görülüyor. Son zamanlarda, deniz müsilajı sadece bir baş belası olarak değil, aynı zamanda büyük bir tehlike olmaktadır. Deniz müsilajı, deniz florasını ve faunasını tehdit eden E.coli gibi bakterilerin yanı sıra suya temas eden insanları da etkileyebilir. Ayrıca içinde bulunan deniz canlılarının solungaçlarını kaplayarak oksijeni kesip onları öldürebilir.
Meksika Körfezi’ndeki Deepwater Horizon petrol sızıntısı, büyük miktarda deniz müsilajı yarattı. Bilim adamları, sızıntının tam olarak nasıl bu kadar çok deniz müsilajının oluşmasına neden olduğundan emin değiller, ancak bir teori, deniz müsilajının, mikroskobik deniz yaşamının büyük ölçüde ölümünün sonucu olabileceğini iddia ediyor. Bilim adamları, denizdeki bu sümüksü kütlenin bölgedeki hayatta kalan deniz yaşamı için biyolojik tehlike oluşturabileceğinden endişe ediyor. Deepwater Horizon istasyonundan 11 kilometre uzaklıktaki ölü bir derin deniz mercanı alanının kanıtladığı üzere, sızıntının oluşturduğu deniz sümüğünün Meksika Körfezi’ndeki deniz yaşamının büyük ölçüde kaybına doğrudan neden olduğuna inanılıyor.
Haziran 2021’de deniz müsailajı olarak da adlandırılan deniz sümükleri, deniz suyuna dökülen kanalizasyondan kaynaklanan kirlilik nedeniyle Marmara Denizi’ne yayıldı ve fitoplanktonların çoğalmasına yol açtı ve deniz biyomu için büyük bir tehdit oluşturdu.
İnsan kullanımları
Geleneksel olarak, marshmallow, hatmi bitkisinin (Althaea officinalis) müsilajlı kökünün ekstraktından yapılmıştır. Bir Kuzey Amerika ağaç türü olan kaygan karaağacın (Ulmus rubra) iç kabuğu, uzun süredir yatıştırıcı ve öksürük ilacı olarak kullanılmaktadır ve halen bu amaç için ticari olarak üretilmektedir.
Su ile karıştırılmış müsilaj, özellikle etiketler, posta pulları ve zarf kapakları gibi kağıt parçaları yapıştırmak için yapıştırıcı olarak kullanılmıştır. Etiketlerin metal kutulara, ahşabın çinilere ve deriden kartona yapıştırılması da dahil olmak üzere diğer yapıştırıcı uygulamaları için farklı türlerde ve değişen mukavemetlerde müsilaj kullanılabilir. Nattō soya fasulyesinin fermantasyonu sırasında, Bacillus natto bakterisi tarafından üretilen hücre dışı enzimler, müsilaj üretmek için soya fasulyesi şekerleri ile reaksiyona girer. Müsilajın miktarı ve viskozitesi, nattō’nun eşsiz tadı ve kokusuna katkıda bulunan önemli doğal özelliklerdir.
Bitkiler için ekolojik etkiler
Tohumlarda müsilaj varlığı, su stresine tolerans, allelopati yoluyla rekabet veya toprak parçacıklarına tutunma yoluyla çimlenmenin kolaylaştırılması gibi bazı bitki türlerinde önemli ekolojik süreçleri etkiler. Bazı yazarlar ayrıca, DNA materyalinin radyasyon hasarından korunmasında tohum müsilajının bir rolü olduğunu öne sürmüşlerdir. Tohum başına üretilen müsilaj miktarının, popülasyonların yerel çevresel koşulları ile ilgili olarak bir türün dağılım aralığı boyunca değiştiği gösterilmiştir.
