Hampton Roads muharebesi veya İlk Zırhlı gemilerin savaşı, muhtemelen Amerikan iç savaşının en önemli deniz muharebesiydi. Savaş 8-9 Mart 1862’de iki gün boyunca Elizabeth ve Nansemond nehirlerinin James Nehri’nin Norfolk şehrine bitişik olan Chesapeake körfezine aktığı yerden hemen önce buluştuğu Hampton Roads limanında yapıldı. Savaş, Konfederasyon’un Virginia’nın en büyük şehirlerini ve büyük sanayi merkezlerini Norfolk ve Richmond’u uluslararası ticaretten kesen Birlik ablukasını kırma çabasının bir parçasıydı.
Muharebenin en büyük özelliği zırhlı savaş gemilerinin savaşta ilk defa karşılaşmış olmalarıydı. Konfederasyon filosu zırhlı koç Virginia ve birkaç destek gemisinden oluşuyordu. Savaşın ilk gününde, Birlik Donanması’nın birkaç geleneksel, ahşap gövdeli gemisine karşı çıktılar. O gün, Virginia federal filonun iki gemisini, USS Kongresini ve USS Cumberland’ı yok edebildi ve karaya oturmuş olan üçüncü bir USS Minnesota’ya saldırmak üzereydi. Ancak, eylem karanlık ve düşen gelgit tarafından durduruldu, bu yüzden Virginia savaş hasarını onarmak için geri döndü.
Buchanan’ın yokluğunda kaptanlık yapan Catesby ap Roger Jones Minnesota’nın yıkımını tamamlamaya kararlı bir şekilde gemiyi ertesi sabah, 9 Mart’ta savaşa geri götürdü. Fakat gece esnasında ironclad Monitor çoktan gelip Minnesota’yı korumak için pozisyon almıştı. Virginia yaklaştığında Monitor yolunu kesti. İki ironclad birbirlerine kayda değer bir hasar vuramadan 3 saat boyunca savaştı. Düello bir kazananı olmadan Monitor’un Minnesota’yı savunma hattına ve Virginia’nın Gosbort Navy Yard’da ki evine tamir ve güçlendirme amacıyla dönmesiyle son buldu.
Muharebe dünya çapında dikkat çekti ve dünya üzerindeki tüm donanmalar üstünde hemen etkisi oldu. Üstün deniz güçleri olan Büyük Britanya ve Fransa’yı takiben tüm dünya ahşap gövdeli gemi inşalarını durdurdu. Britanya ve Fransa’nın 1830’lardan beri bir zırhlı silahlanma yarışında olmalarına rağmen Hampton Roads muharebesi tüm dünya için deniz savaşında yeni bir çağın geldiğini işaret etti. Yeni bir tür savaş gemisi, Monitor, orjinali baz alınarak inşa edildi. Her tarafa ateş edebilsin diye monte edilmiş az sayıda çok ağır toplar ilk defa Monitor’de görülmüş olsa da yakın zamanda her çeşit savaş gemisi için standart oldu. Gemi mühendisleri ayrıca yüzyılın geri kalanı boyunca savaş gemilerin gövdelerine mahmuzlar ekledi.
